کاشی و سرامیک از ابتدا تاکنون ( دوره ی معاصر: بررسی تاریخچه صنعت کاشی و سرامیک در ایران )

از بعد از دوران افول کاشی کاری و کاشی سازی در ایران ( دوران قاجاریه ) رفته رفته صنعتگران ایرانی به فکر احیای این صنعت دیرینه افتادند، اواخر دهه ی 30 شمسی با تشکیل اتحادیه های کاشی سازی و ساخت کاشی هایی با ضخامت 7 میلی متر و ابعادی گونیاتر، مرتب تر و تمیزتر در بازار ساختمان فعالیت می کردند. کم کم این صنعت در ایران پاگرفته و به عظمت دوران قبل خود نزدیک می شد و در همین موقع چند کارگاه اتوماتیک که محصولی معتبر و حتی ارزان تر از محصولات قبلی را، به بازار کاشی ایران وارد کردند. همزمان با رشد حضور محصولات سرامیکی در ساختمان سازی نیاز به تولید انبوه تر این محصولات علی الخصوص کاشی و سرامیک ساختمانی بیشتر شد تا جائیکه در واحد های ساخت کارگاهی با مجهز شدن به کوره های بزرگتر، ساخت سیلوها و واحدهای آماده سازی وسیع تر و نصب و راه اندازی پرس های قوی تر تولید کارخانه ای و تمام اتوماتیک کاشی و سرامیک در ایران شکل گرفت. کارآفرینان، صنعتگران و متخصصان باتوجه به نیاز مصرف کننده به محصولات ساختمانی ( کاشی و سرامیک )، اقدام به آوردن تکنولوژی و دانش فنی روز دنیا از کشورهای مهد تکنولوژی ماشین آلات  کاشی و سرامیک نظیر آلمان و ایتالیا کردند.

اولین کارخانه کاشی و سرامیک در ایران در سال 1336 با ظرفیت تقریبی تولید سالیانه یک میلیون متر مربع جهت تولید محصولات کاشی دیواری تأسیس شد. کاشی ایرانا اولین و بزرگ ترین تولیدکننده کاشی دیواری به روش صنعتی در ایران می باشد که با سرمایه 520 میلیون ریالی توسط خانواده مرحوم مراد اریه تأسیس شده است.

کاشی ایرانا بعد از انقلاب به موجب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران، به همراه دیگر اموال اریه به مصادره دولت درآمد. گروه کارخانجات کاشی ایران ( کاشی ایرانا ) در دهه ی 70 با تأسیس کارخانجات سهیل، سحر، سپید و سینا کاشی توسعه ی تولید محصولات خود را هم گروه با کاشی ایرانا انجام داد هر چند که شرکت کاشی ایرانا در سال 1395 تعطیل و کارگران آن بیکار شدند.

کارخانجات کاشی و سرامیک سعدی دومین کارخانه صنعتی کاشی در ایران می باشد که در دهه 40 در شهر ری تأسیس شد و هم اکنون با عنوان با سابقه ترین کارخانه در بازار ایران فعالیت می کند. صنایع کاشی اصفهان، کاشی پارس، کاشی نیلو، کاشی حافظ و کاشی یزد از دیگر کارخانجات کاشی و سرامیک ایران محسوب می شوند که قبل از انقلاب راه اندازی شده اند.

پس از انقلاب مجتمع کاشی میبد در کنار شهر زیبا و تاریخی یزد و کاشی الوند از مهم ترین کارخانه هایی هستند که در دهه ی 60 فعالیت خود را آغاز نمودند. اواخر دهه ی 70 و اوایل دهه 80 هجری شمسی اوج تأسیس کارخانجات کاشی و سرامیک در ایران محسوب می شوند. استان های یزد، قزوین، خراسان و تبریز از جمله قطب های این صنعت به جهت گستردگی ایجاد کارخانجات کاشی و سرامیک به حساب می آیند.

به طور کلی تولید و رشد صنعت کاشی و سرامیک در ایران را می توان به چهار دوره کاملاً مجزا تقسیم بندی کرد:

الف- از سال 1336 تا سال 1357

در آن دوران سیاست گذاری های صنعتی به گونه ای شکل گرفت که سرمایه های حاصل از بخش تجاری کشور به مسیر ایجاد واحدهای کوچک و بزرگ صنعتی و تولید هدایت شود. در بخش صنعت کاشی و سرامیک ایران نیز مشاهده می شود که موسسان و سرمایه گذارانی که برای اولین بار اقدام به احداث کارخانه کاشی نموده اند دارای پایگاه بازاری بوده و طبیعتاً سرمایه حاصله نیز منشأ تجاری داشته است. سرمایه گذاری و احداث واحدهای اولیه کاشی و سرامیک با مزیت های نسبی مستتر در پارامترهای تولیدی از قبیل مواد اولیه و انرژی ارزان قیمت و نیروی کار در دسترس صورت گرفته است.

ب- از سال 1358 تا سال 1368

تحولات اجتماعی و تغییرات الگوی مصرف در صنعت ساختمان و گرایش به استفاده از مصالح برتر در سال های ابتدایی دهه 60 خصوصاً در اقلامی مانند کاشی و سرامیک نیز تغییر یافت و گرایش به مصرف کالای لوکس خارجی پیدا کرد. به همین دلیل علاوه بر تولید داخلی، کاشی و سرامیک از کشورهای ایتالیا و اسپانیا وارد کشور می گردید اما شرایط تولید داخلی و بازار رقابتی به گونه ای تنظیم شده بود که این میزان واردات نه تنها هیچ گونه اثر سوء بر تولید داخلی نداشت بلکه به لحاظ کیفیت و تنوع طرح های کاشی وارداتی، زمینه برای ارتقاء سطح کیفی محصولات داخلی نیز فراهم می شد. با پشت سر گذاشتن التهابات ناشی از انقلاب و تثبیت نظام جدید سیاست گذاری های صنعتی کشور، رویکرد خودکفایی در تولید به جای واردات شکل گرفت. تأثیر این سیاست گذاری در صنعت کاشی کشور در احداث واحدهای جدید و توسعه کارخانه های احداث شده قبل از انقلاب نمایان شد. در سال 1365 با نظارت وزارت صنایع با خرید انبوه برای تعداد 10 واحد تولید کاشی شامل 4 واحد کاشی کف و 6 واحد کاشی دیوار گشایش اعتبار شد. ماشین آلات کارخانه های مذکور از سال 1366 تدریجاً وارد کشور گردید و اولین واحد در سال 1372 و بقیه آن ها تدریجاً تا سال 1375 به بهره برداری رسیدند. در این زمان مجموع ظرفیت تولید کاشی و سرامیک ایران به حدود 20 میلیون متر مربع رسید. این موضوع نشان دهنده عزم راسخ سیاست گذاران صنعتی کشور و مسئولان به تحقق رویکرد خودکفایی و تولید جایگزین واردات بوده است.

ج- از سال 1368 تا سال 1379 

در این دوره به دلیل پایان یافتن جنگ و تثبیت شرایط داخلی و رونق گرفتن صنعت ساخت و ساز، روند سرمایه گذاری در رشد صنعت کاشی و سرامیک با شتاب بیشتری ادامه یافت و با ورود تدریجی محصولات واحدهای جدیدالاحداث به بازار داخلی و تأمین نیازهای بازار، بخشی از آن نیز روانه بازارهای بین المللی شد. متوسط رشد سالانه از سال 1358 تا پایان 1379 ( به مدت 20 سال ) حدوداً 8/5 درصدی باشد که با پارامترهایی مانند رشد جمعیت و رشد اقتصادی کشور معادل می باشد.

د- از سال 1380 تا سال 1400

با تصویب برنامه سوم اقتصادی، اجتماعی کشور و ایجاد تسهیلات برای سرمایه گذاری و تشکیل صندوق ذخیره ارزی، هجوم سرمایه گذاران برای احداث واحدهای جدید با صدور سهل و آسان موافقت اصولی و پرداخت تسهیلات توسط شبکه بانکی کشور آغاز شد، بطوریکه ظرف مدت 3 سال 500 میلیو متر مربع موافقت اصولی صادر گردید که بیش از 220 میلیون متر مربع آن وارد فاز اجرایی گردید. از نیمه دوم سال 1382 توازن بین تولید و مصرف داخل به هم خورده و آثار بازار تولید که نتوانست به بازارهای بین المللی وارد شود به صورت نابسامانی هایی در شبکه توزیع نظیر افزایش کمیسیون عاملین فروش، افزایش زمان دریافت وجه کالا، عرضه محصولات درجه 1 و 2 به قیمت درجات پایین تر، حذف درجات 1 و 2 از لیست های قیمت و موارد دیگر نمایان شد. البته با گذشت زمان و افزایش سریع تولیدات و رسوب بخشی از محصولات کیفیت پایین تر، کارخانجات برای خروج از بحران برنامه های بهبود کیفی محصولات، تحقیق و توسعه براساس نیاز بازار مصرف و تولید بهینه تر را در دستور کار خود قرار دادند.

باید اذعان داشت که توسعه ی تولید کاشی و سرامیک طی 40 سال اخیر بنا به نیاز مصرف کنندگان و  درخواست های معماران، طراحان و سازندگان صورت پذیرفته و کاشی و سرامیک توانسته به عنوان جایگزین سایر مصالح ساختمانی نظیر سنگ و چوب را به خود اختصاص دهد. ظهور رنگ های ترکیبی، طرح ها، قالب ها، مواد و متریال دکوراتیو، بدنه های ساده و رنگی، لعاب های مات و براق روز به روز بر جذابیت این صنعت بی انتها افزوده است.

هم اکنون نسل جدید تولیدات کاشی و سرامیک ( Slabهای ساختمانی ) مزید بر علت توسعه ی مصرف این محصول می باشد. بنحویکه طراحان، معماران و مهندسین ساختمان که نقش مهمی در القای نیاز مشتریان دارند، کاشی و سرامیک را یکی از پرکابردترین مصالح ساختمانی برمی شمارند. کاشی و سرامیک با خصوصیات منحصر بفردیکه دارد، خصوصیات فیزیکی، مقاوت شیمیایی و خصوصیات بهداشتی در ساخت و سازی های ویژه با محصولاتی نظیر کاشی آنتی باکتریال ( بیمارستان ها و مراکز درمانی )، سرامیک های آنتی اسید ( سالن های صنعتی خاص ) و کاشی های مینیاتوری ( جهت استخرها و فضاهای تفریحی) نقش مهمی را ایفا می کنند.

نسل جدید تولیدات کاشی و سرامیک ایران در سال های اخیر با تمرکز بر تولید محصولات ویژه نظیر کاشی های تزئینی، گلوسی ها، مات ها، گرانولیا، انواع و اقسام طرح و دیزاین های مات و براق اهمیت دوچندان لزوم استفاده از کاشی و سرامیک را در ساخت و سازهای مدرن ایجاد کرده است.